2012 De Schuimstad

Bouwsteen voor de toekomst van Amsterdam

De nieuwe analyse- en ontwerpmethode: Combinatie van data en filosofie

De schuimstad is een antwoord op de vraag aan de deelnemers voor de expositie van de BNA 'De nieuwe oogst/2012'.

De schuimstad is een nieuwe analyse- en ontwerpmethode, een combinatie uit: de stad, filosofie en data.

De stad
In 2004 verschijnt van de franse filosoof en socio-loog Bruno Latour het boek Paris: Invisible City. Hierin wordt gesteld dat het idee van een panopticom, een totaaloverzicht van waaruit de stad beheerst, gepland en geperfectioneerd niet meer is dan een modernistische fictie, die bepalend is geweest voor zowel het optimisme als de methode van de stedenbouw van de twintigste eeuw.

Filosofie
Tegenover het panopticum zet Latour een veelvoud van oligoptica, manieren van kijken, analyseren en beheersen van afzonderlijke aspecten van de stad. Deze oligoptica kunnen functioneren doordat zij datgene waar zij zich niet op richten buiten beschouwing laten: zij leveren een zeer precies beeld van een zeer beperkt gedeelte van de stad. Het aanzien van een oligopticon voor een panopticom, kenmerkend voor zowel het modernisme, de door het marktmechanisme gedomineerde stedenbouw van de jaren 90 als de hedendaagse preoccupatie met bottom-up planning leidt tot een simplificatie van de stad die geen recht doet aan de dynamiek en potentie die inherent is aan Amsterdam.

Data
De gemeente Amsterdam heeft via de website Amsterdam Open Data een grote hoeveelheid geo-data via het internet ontsloten en publiek gemaakt. UMAA beschouwt deze data voor wat zij is, een groot aantal oligoptica, die veel verschillende gezichtspunten opleveren zonder een totaalbeeld op te dringen , en gebruikt deze data als startpunt voor haar analyse van zowel de problematiek als de mogelijkheden van Amsterdam.

 

De stad - Amsterdam Van top-down via bottom-up tot de schuimstad

De ideale stad

17e / 18e eeuw

In Amsterdam ontstaat de grachtengordel naar voorbeelden van geidealiseerde stadsplattegronden zoals van Stevin.

De esthetische stad

19e / 20e eeuw

De uitbreidingsring van Amsterdam inclusief het plan van Berlage wordt van boven af geplandt, de estetiek van de stad, het beeld van de straten staan in de voorgrond.

De groen stad

1920-1960

Naar de ideen van de tuinstad ontstaan uitbreidingsgebieden rond het Betondorp, Sloterdik, Watergraafsmeer en Amsterdam Nood. Groene gebieden werden geintegrieerd in het stadswefsel.

De getransformeerde stad

1960-heden

De havengebieden verdwijnen uit de binnenstad. Deze gebieden geven ruimte voor herstructurering tot woongebieden. Er is ruimte en behoefte naar een nieuw gebied in het water, Ijburg. Dit is een van de laatstne grootschalige planningen.

De open stad

2012

Zelfbouwkavels en bottum-up planning vullen de kleinschaligen gaten in de stad.

 

Filosofie - Schuim aus: Sloterdijk, Peter. Sferen. Schuim. Amsterdam: Boom, 2004.

1 De chirotoop

neemt afstand van de wereld, de bewegingsruimte verheft zich van de omgeving. De ruimte wordt in stukken gesneden.

2 De fonotoop

klassificeert de ruimte op gehoorafstand. Het zijn eenzame ruimtes zoals de verkeersroutes.

3 De uterotoop

is een geheime ondergrondse ruimte, een ruimte voor pioniers.

4 De thermotoop

is de verwenningsruimte.

5 De erotoop

is een jaloezieveld met trappen van begeerte. Het consumeren, het werken en het uitgaan zijn zulke actieruimtes.

6 De ergotoop

is een spanningsgemeenschap tussen strijdende rijken, zoals de beurzen, de banken, de verzekeringsmaatschappijen.

7 De alethotoop

is de kennisrepubliek. Actieruimtes varieren van scholen tot universiteiten en de sociale media.

8 De thanatotoop

is de ruimte van het godelijke, het spirituele.

9 De nomotoop

is de eerste grondwetsleer, de cultuur.

 

Amsterdam Open Data http://www.gisdro.nl/open_geodata/

De gemeente Amsterdam heeft een open website met alle verzamelden data van de stad en haar bewoners. Bijvoorbeeld zijn hier informaties te vinden, die niet op het eerste gezicht zichtbaar zijn, de kwaliteit van de bodem, de waardering van de woningen de functies van de gebouwen, leegstaande kantoren.

 

Amsterdam + Filosofie + Data = De schuimstad: complex en kleinschalig
De dynamische stad in Amsterdam geprojecteerd op een casestudy Amsterdam Oost

Terwijl Latour met behulp van het oligopticum-principe de stedenbouwkundige analysemogelijkheden heeft verrijkt en een overtuigende kritiek levert op een vorm van stedenbouw die uitgaat van een totaalbeeld, levert de Duitse filosoof Peter Sloterdijk in het boek Sferen/ Schuim (2009) een maatschappijanalyse aan de hand van gebouwde omgeving. Hierbij stelt hij dat de mens in eerste instantie gekenmerkt wordt door de manier waarop hij zijn omgeving, zijn existentieruimte vormgeeft.

Hij omschrijft de hedendaagse ruimtevormgeving met behulp van de metafoor schuim, een constellatie van grotere en kleinere bellen die op een niet-hiërarchische manier met elkaar samenhangen en onder een permanente spanning staan die leidt tot een dynamiek van het verdwijnen en verschijnen van bellen waardoor deze constellatie steeds verandert. Deze verandering is onvoorspelbaar, maar tegelijkertijd het potentieel van de moderne stedelijke omgeving. Iedere poging deze spanning op te heffen of het schuim te beheersen leidt tot een afname van dit potentieel.

Peter Sloterdijk analyseert de spanningen tussen de verschillende bellen die de mogelijkheidsvoorwaarden vormen voor de hedendaagse dynamische stad aan de hand van 9 categorieën, die iedere cel opgevouwen in zich draagt. Een goed begrip van deze “topen”, ontwerpstrategieën die erop gericht zijn deze krachten zich optimaal te laten ontplooien en de beschikking over een diepgaande kennis van het potentieel van de stad met behulp van de oligoptica verkregen uit het Amsterdam Open Data project vormen voor UMAA de basis van de nieuwe bouwstenen van de stad. Dit resulteert niet in grootschalige veranderingen, utopische vergezichten of totaaloplossingen, maar kleinschalige interventies die erop gericht zijn de complexiteit te vergroten, ontmoetingen te faciliteren en het stedelijk potentieel te versterken.